Elektrik dağıtıcısı kaynaklı sorunlar, şebekede meydana gelen dalgalanmalar veya elektrik tesisatlarındaki problemler nedeniyle günlük hayatımızda sıkça elektrik kesintileri ile karşılaşırız. Herhangi bir çalışma anında aniden kesilen elektrik nedeniyle bir işinizin yarım kaldığını, son aşamasına geldiğiniz çok önemli bir çalışmanın kaydedemeden yok olduğunu ve bunun sonucunda oluşan kayıpları gidermek için ne kadar zaman ve para harcadığınızı düşünün. Bu sorunları yaşamamak için konumuz olan ismi ile müsemma bir çözüm var: UPS. Uninterruptible Power Supply (UPS) ismini biz Kesintisiz Güç Kaynağı (KGK) olarak Türkçeleştirmişiz.
UPS nasıl çalışır? UPS tipleri nelerdir, hangi sistem veya cihazlar için kullanılıyor? UPS aldık yine de jeneratör lazım mı? UPS bakımı hangi periyotlarla ve nasıl yapılmalı? Bu sorunların cevaplarını ve daha fazlasını öğrenmek isteyenler, şöyle buyursunlar!
UPS nasıl çalışır?
UPS tesisinizdeki alçak gerilim (AG) sistemine harici olarak dahil edilen akülü bir cihazdır. Genellikle sistem odaları veya elektrik pano odalarında konumlandırılır. Basitçe anlatımıyla UPS içinde yer alan aküler marifeti ile elektrik kesintisi anında sisteme 0-20 milisaniye gibi anlık bir sürede enerji sağlayarak kendisine bağlı elektrikli cihazların kesintiyi yaşamamasını sağlar.
UPS’in tek işlevi yalnızca kesintisiz güç sağlamak da değildir. Tipine göre değişmekle beraber UPS, aynı zamanda elektrik gerilim dalgalanmalarını da belli oranda tolere ederek elektronik cihazların ömrünü uzatır. Türkiye’de elektrik şebeke dalgalanmalarının sıkça yaşandığı geçeğini göz önünde bulundurursak özellikle bilgisayar kullanımında UPS, donanımının yanı sıra, yazılımları da koruyucu bir özellik taşır. UPS kullanımı ile elektrik kesintilerinde veya düzensizliklerinde bilgisayarlarınızı çalıştırmaya devam edip uygulamalarınızı kullanabilir, işinizi tamamlayabilirsiniz.
UPS tipleri nelerdir?
UPS’in yapı itibari ile iki ana tipi vardır: Statik UPS ve Dinamik UPS
- Statik UPS:
Stand‐By (Off‐Line) UPS:
- Şebekede enerji bulunduğu sürece yük şebekeden beslenir, ancak evirici hazır bekletilir ve şebekede enerji kesildiği anda devreye girerek yükü beslemeye devam eder.
- Daha çok tek kullanıcılı sistemler için uygundur. Basit ve ucuz bir UPS arayanlar göz atabilirler.
- Bu ürünler bilgisayarınızı şebekedeki dalgalanmalardan korumayacak fakat elektrik kesilmelerinde devreye girerek en azından üzerinde çalıştığınız dokümanı kaydetmeniz için yeterli süreyi sağlayacaktır.
Line Interactive UPS:
- Şebeke varken evirici (dönüştürücü) pasiftir ve bu durumda şebeke gerilimini regüle (düzeltmek) eden kısım ve aküler (şarj birimi) aktiftir. Akü grubu ve evirici kısmı, şebeke enerjisi kesildiğinde devreye girer ve aküler üzerinden yükü besler.
- Akülerin doldurulması şebekenin normal olduğu durumda eviricinin ters yönde işletilmesiyle sağlanır.
- Bu sistemler Offline ürünlerden daha güvenlidir.
- Sisteminiz bazı tehlikelerden korunmuş olur. Düşük maliyetleri açısından tercih edilebilir ürünlerdir, fakat tam güvenlik sağlayan on-line sistemlerin yerini tutamazlar.
On‐line UPS:
- Şebekede enerji olsun ya da olmasın yük sürekli olarak evirici üzerinden beslenir. Şebekede enerji olduğu sürece hem aküler şarj edilir hem de şebeke ile aynı frekansta çalışan evirici yardımıyla yük beslenir.
- On-line modeller için söylenecek söz pahalı olduklarıdır. Fakat bu ürünler özellikle bilgisayarlar ve diğer hassas cihazlar için en uygun seçimdir.
- Bu tip bir UPS sayesinde sisteminiz şebekeden tamamen izole edilir. Yani şebekede meydana gelebilecek tüm istenmedik durumlar on-line UPS’ in arkasında kalır.
Dinamik UPS :
Dinamik tip kesintisiz güç kaynaklarında, güç kaynağının çıkışında bir motor/generator bulunmaktadır. Çıkış motor çıkışı olduğu için elde edilen sinüs ideale yakındır. Bu tip güç kaynakları büyük endüstriyel tesisler ve kritik uygulamalarda kullanılmaktadır.
Hangi cihazların UPS’e bağlanması gerekir?
Esasen tesis için sürekliliği önem arz eden ve hassas cihaz ve sistemlerin UPS üzerinden beslenmesi önerilir. Bu cihaz ve sistemler her işletme için farklılık gösterebilir. Aşağıda yaygın olarak UPS tarafından beslenen başlıca kritik cihaz ve sistemleri sıraladık:
- Bilgisayarlar ve bilgisayar destekli otomasyon sistemleri
- Bilgisayar destekli üretim tezgâhları
- Elektronik teraziler, kapılar, barkod cihazları, yazar kasalar
- Medikal cihazlar
- Haberleşme ve otomasyon sistemleri
- Kontrol sistemleri (CCTV, kartlı geçiş, elektronik kilitler vb.)
- Hava alanları aydınlatma ve trafik kontrol merkezleri
- Alarm ve ihbar sistemleri
- Önemli (Geniş hacimli) aydınlatma sistemleri
- Savunma sistemleri
- Fotoğraf baskı ve işleme cihazları
Sistemimizde UPS var yine de jeneratör lazım mı?
Sisteminizde bir UPS bulunması artık jeneratöre ihtiyacınız kalmadığı anlamına gelmez. Temel olarak her iki cihaz da elektrik enerjisi sağlıyor olsa da kullanım amacı ve işlev olarak birbirinden ayrıdır. Önceki başlıklarda detaylı olarak anlattığımız üzere UPS kullanmanın amacı gücün kesintiye uğramasını engellemektir. Ancak jeneratörleri uzun süreli kesintilerde elektrik enerjisi üretmek ve tesisi beslemek için kullanırız. Bir başka deyişle jeneratör, yakıtı olduğu sürece size sürekli enerji sağlarken, UPS kapasite ve kendine bağlı sistemlerin enerji tüketimine göre en fazla 3 saat enerji sağlayacak şekilde seçilir.
Burada önemli bir noktayı tekrarlamakta fayda görüyoruz; kesintisiz güç kaynaklarının asıl görevi, cihazınızın kesintiye uğramadan, güvenli bir şekilde kapatılmasına olanak sağlamak ve şebeke geriliminden doğabilecek her türlü tehlikeye karşı donanımızı korumak olmalıdır.
- UPS kesinti sırasında anlık olarak devreye girer ve kayıpları önler; jeneratörler ortalama olarak kesintiden 10sn sonra devreye girerler.
- UPS yeniden şarj edilebilir aküler ile enerji sağlar ve akülerini şebeke aktifken elektrik şebekesinden besler, Jeneratörler ise motorin veya benzin gibi petrol türevi yakıtları elektrik enerjisine dönüştürür.
- Jeneratör ve UPS genellikle beraber kullanılırlar. Elektrik kesintisinin meydana geldiği ilk anda UPS hassas cihazları kesinti olmadan besleyerek kayıpları engeller. Bir süre sonra jeneratör devreye girerek enerji ihtiyacını uzun süre karşılar.
UPS seçerken nelere dikkat edilmeli?
UPS seçimi yapılırken ilk olarak UPS’e bağlanacak olan kritik sistemleri seçmeniz gerekmektedir. Sunucu, PC, güvenlik paneli vb. gibi cihazlarımızın toplam maksimum güçlerini hesaplayarak seçmeniz gereken UPS’in kapasitesini belirleyebilirsiniz. İkinci olarak da sisteminizin tipi ve hassasiyete göre UPS tipi seçilmelidir.
UPS seçimi birtakım hesaplar ve güvenli kabuller içerdiğinden bu alandan uzman bir teknik birimden destek almanızda fayda var. Dikkat edilmesi gereken temel hususlar için aşağıdaki maddelere göz gezdirebilirsiniz:
- Giriş gerilimi değişim aralığı
- Çıkış gerilimi sürekliliği
- Aşırı yüklenme koruması
- Kısa devre koruması
- Şebeke gürültüleri izolasyonu
- Yüksek güvenilirlik ve düşük arıza
- UPS çıkış gücü
- Destekleme süresi
- TÜV, UL, EMI, FCC uyumluluğu
- Büyük üretici firma ve sürekli servis
- Yerli üretim ise TSE, ithal üretim ise, ISO 9001 vb. kalite belgelerini mutlaka arayın
- Akü tercihlerinizi uzun ömürlü (10 yıl gibi) seçeneklerden yana kullanın
UPS bakımı hangi periyotla ve nasıl yapılmalı?
İşletmeniz için sürekliliği ve korunması önemli olarak elektronik cihazlar UPS terminolojisinde kritik yük olarak adlandırılır. Üretimin aksaması sonucunda belki de UPS için sarf ettiğiniz satın alma ve işletme maliyetinin çok üstüne çıkacak olan para ve zaman kayıpları, çalışmakta olan bir UPS’in sürekliliğini ve güvenilirliğini zorunlu kılar.
Ancak buna rağmen pahalı bir yatırım olan UPS’ler için periyodik bakım, kullanıcılar tarafından genellikle gereksiz veya üzerinde yeterince durulmayan bir harcama kalemi olarak görülür. Genel yaklaşım UPS cihazı arızalandığında bu harcamanın yapılması yönündedir! Güç kapasitesinden bağımsız olarak UPS’lerin düzenli periyodik bakımları yapılmazsa, kritik yüklerinizin güç koruması için satın almış olduğunuz güç kaynağı artık risk kaynağı olmaya başlayacaktır!
UPS’ler içim önerilen bakım periyodu minimum 2 sefer/yıldır. Bu sıklık UPS’in bulunduğu ortam koşullarına ve UPS tipine göre arttırılabilir. Bakımlarda temel olarak yapılması gereken işlemler aşağıdaki şekilde sıralanabilir:
- Akü ölçüm-test ve kontrolleri
- Fan ve iç-dış toz temizlikleri
- Bağlantı kontrolleri
- Elektronik kart temizlik ve kontrolleri
- Hata ve geçmiş kontrolleri
- Topraklama ve tesisat kontrolleri
- Uyarı ve sinyal lambalarının kontrolleri
UPS ile ilgili önemli bilgileri aktarmaya çalıştık. Sisteminizde UPS bulunması kadar, ona doğru periyotlara ve uzman kişilerce bakım yapılmasının da önemli olduğunu unutmayın. “Nedir?” yazı dizimizin bir sonraki yayınında “Hava Perdesi Nedir?” diyeceğiz.